બાળકનું જીવન ઘડતર

                      મુંબઈના માણસોથી ભરચક વિસ્તારમાં રહેતા નિર્મળાદાદીએ આ શહેરને છેલ્લા ૬૫ વર્ષોથી નિહાળ્યું હતું.માનવ મહેરામણથી ભરાતું જાતું અને માનવતા ઘટાડતું જાતું આ મુંબઈ શહેર. પોતાના બાળપણથી લઈને તેમના પૌત્રોના બાળપણનું સાક્ષી આ શહેર હતું. આજે નિરાંતે એકલા બેસી ઘરમાં તેઓ જાણે ભૂતકાળને વાગોળી રહ્યા હતા.પોતાનો એકનો એક દીકરો અજય, તેની પત્ની શેફાલી અને પૌત્રો જય તથા જશ. આ હતો તેમનો પરિવાર.આજે શેફાલી બાળકો સાથે પિયરે ગઈ હોવાથી ઘર તેમને ખાલી ખાલી લાગતું હતું. જશ અને જયની યાદ આવતી હતી. હ્દયમાં બાળકો માટે વ્હાલ ઉભરાઈ આવતું હતું.  આજે ભૂતકાળની વિચારમાળામાં દાદી ખોવાઈ ગયા હતા.એક વાત જે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી તેમેને પરેશાન કરતી હતી તે આજે પાછી યાદ આવી ગઈ. .....જશ અને જયને અપાતી વધુ પડતી સગવડો -સુવિધાઓ , 'Over Protective' બનતા જતા અજય અને શેફાલી.

        જય તો હતો ૭ વર્ષનો જ્યારે જશ તો ફકત ૨ વર્ષનો જ હતો.નિર્મળાદાદીને વિચારોના વમળોએ ઘેરી લીધા.અજય અને શેફાલી બાળકોને કોઈ જ વાતની ખોટ ન પડે તે માટે વિશેષ ધ્યાન રાખતા.બન્ને જણા પોતે ભોગવેલી મુશ્કેલીઓ , તકલીફો બાળકોને ન પડે તે માટે હંમેશ પ્રયત્નશીલ રહેતા. દાદી જાણતા હતા કે દરેક માબાપને પોતાનું બાળક જીવ કરતા પણ વધારે વ્હાલું હોય છે.પોતાનો જ અજય યાદ આવતા તનમા મુખ ઉપર સ્મિત ફરી વળ્યું.

હજી કાલે જ જય દાદીને કહેતો હતો,
    "દાદી , દાદી તમે મને મુંબઈની લોકલ ટ્રેનમાં બેસવા લઈ જાશો ? મારે ટ્રેનમાં બેસવું છે. મેં ડેડને પણ કીધું ,પણ એ કહે આપણે ટ્રેનમાં ના જવાય. એવું કેમ દાદી ? "
દાદી જાણતા હતા અજયનો આગ્રહ એવો કે બાળકોએ ઘરની ગાડી છે તો ટ્રેનમાં શા માટે જાવું ? ગાડી ના હોય તો રીક્ષા/ટેકસી તો છે જ ને. ટ્રેન કે બસમાં આપણે જવાય ? કેટલી ગર્દી હોય છે ટ્રેનમાં ? ચડતા -ઉતરતા લાગી જાય તો ? ત્યાં જ તેમને યાદ આવ્યું કે અજય ક્યાંથી ભૂલી ગયો કે તેણે પણ કોલેજ અને નોકરીના પહેલા ૧૦ વર્ષો લોકલ ટ્રેનની મદદથી તો ગુજાર્યા છે.સામાન્ય માણસની જેમ ટ્રેનના ધકકાઓએ તેને ઘણું શીખવ્યું હતું. આ વાત દાદીએ અજયને સમજાવવાની કોશિશ કરી હતી પરંતુ તે પણ વ્યર્થ. તેમને સમજાતું ન હતું કે અજય અને શેફાલી દરેક  વાતમાં બાળકોને દુનિયાની વાસ્તવિકતાથી દૂર રાખવામાં કેમ માને છે ? બન્નેએ સંઘર્ષના દિવસો જોયા જ છે.લોકલ ટ્રેનમાં પ્રવાસ , સામાન્ય શાળામાં અભ્યાસ , ચાલીનું જીવન , અને આવું ઘણું બધું. મુશ્કેલીના દિવસોમાં જીવનનું ઘડતર જ કામ લાગે છે.દુનિયાની હકીકતથી ભાગવાથી હકીકત બદલાઈ જતી નથી.

    હજી થોડા દિવસો પહેલાની જ વાત છે, જશ રાત્રે ખૂબ જ રડતો હતો.દાદીએ અનુભવના આધારે ઘરગથ્થુ ઉપચાર પણ કીધા. દાદીની વાત માને તે શેફાલી નહી.ડોકટરની વાતમાં જે તેને ભરોસો.તે જશને એક સેકંડ પણ એકલો મૂકતી નહી,જરાક અમથું લાગે તો આખું ઘર માથે લઈ લેતી. તરત જ ડોકટરની મૂલાકાતોનો દોર અને મેડીકલ રીપોર્ટનો દોર શુરુ.દાદીના કોઈપણ સલાહ સૂચન પર શેફાલીનો વ્યવહાર એવો કે જાણે તેમણે છોકરા કોઈ દિવસ મોટા જ ન કર્યા હોય. દાદીએ હસતા હસતા વિચાર્યુ , ’બેટા આ વાળ એમને એમ સફેદ થયા નથી.’

    જશ અને જયને વાર્તાઓ સાંભળવી ખૂબ ગમતી.દાદી તેમને ધ્રુવ ,રામ ,પ્રહલાદ,શ્રવણ અને ક્રૃષ્ણની પ્રેરણાદાયી વાર્તાઓ કહેતા. એવી વાર્તાઓ જે તેમના જીવનનું ઘડતર કરે.શેફાલીને આ બધી વાર્તાઓ જૂના જમાનાની લાગતી. તે માનતી કે બાળકોને શીખાડવું હોય તો અંગ્રેજીમાં story ઓ કહેવી.

"આવ રે વરસાદ, ઘેબરીયો વરસાદ....ઉની ઉની રોટલીને કારેલાનું શાક"
"ચકીબેન ચકીબેન મારી સાથે રમવા આવશો કે નહી....."
"હાથીભાઈ તો જાડા , લાગે મોટા પાડા....."

    જેવા ગુજરાતી બાળગીતો દાદી સાથે ગાઈ જય મોજ કરતો. આધુનિક માતાને લાગતું બાલગીતોનો શો ફાયદો ? બાળકોને તો

"Twinkle Twinkle little star... "
"Rain rain go away ..."
"Jack & Jill went up the hill "

શીખવાડાય. દાદીને લાગતું વરસાદ તો આપણું જીવન છે તેને ભગાડી મૂકો એવા ગીતો બાળમાનસને વરસાદને માણતા નહી પરંતુ ધિક્કારતા શીખવે છે.બાળમાનસને સાચ્ચા સંસ્કાર આપવા જરુરી છે.એ તો કૂમળો છોડ છે, વાળો તેમે વળે.બાળકો ભલે અંગ્રેજી શીખતા પરંતુ સાથે સાથે માર્તુભાષાના સમ્રૃદ્ધ વારસાનો તેમને પરિચય હોવો જોઈએ. જેથી એ ગુજરાતી હોવાનો ગર્વ કરી શકે.

લગભગ દર વીકએન્ડ્માં અજય અને શેફાલી બાળકોને મોલમાં ફરવા લઈ જતા. આજ સુધી બાળકો બગીચે ગયા હોય તેવું તેમને યાદ ન હતું. કુદરતી હવા, હરિયાળી, લસરપટ્ટી, હિંચકામાં બેસવા માટેની લાઈન , ઘાસ પર બેસી નાસ્તો કરવાની મજા, બગીચામાં ભાગદોડ કરવાની મજા આ બધું જ બાળકો ખોઈ રહ્યા હતા. મોલની મોંઘી દુકાનો બાળકોને પૈસાની ઝાકમઝાળ ભરેલી દુનિયા જ બતાવતા હતા.બગીચામાં ગરીબ- તવંગરના ભેદ વગર બીજા બાળકો સાથે રમવાનો આનંદ તેઓ ગુમાવી રહ્યા હતા. બાળપણની મહત્વની શીખો તો જીવનનું ઘડતર કરે છે.

    ચાર વર્ષ પહેલા જયને શાળાએ મૂકવાની વાત આવી ત્યારે CBSE કે ICSE શિવાય તો જાણે વાત જ નહી.શાળાનું આવું વળગણ શા માટે? બાળકોના ભણતર કરતા તો સ્ટેસનો સવાલ હતો. અજય અને શેફાલી પોતે સામાન્ય શાળામાં ભણ્યા હતા છતાંપણ આજે સારો મુક્કામ હાંસીલ કરી શક્યા હતા.દાદીને લાગતું કે બાળકની કળા અને ધગશ શાળાના મોહતાજ નથી,સાચું સિંચન અને માર્ગદર્શન આપો તો તે વિકસે જ છે. આ વાત તેમણે સમજાવવાની મથામણ કરી હતી અને હંમેશની જેમ નિષ્ફળતા મળી હતી.અરે જય માટે દફતર , કંપાસો , નોટો બધું જ બેસ્ટ હોવું જોઈએ એવો આગ્રહ શેફાલી કરતી, એને કોણ સમજાવે કે બાળકની દરેક જીદ પૂરી ન કરાય. ગમતી વસ્તુ ન મળે તો નારાજ ન થવાય. આ વાત શાળા માટેની નહિ પરંતુ જીવનની શીખ છે.
’વસ્તુ બેસ્ટ દેવાની લાલસામાં કદાચ તે બાળક્ને ગુડ પણ નહિ બનાવી શ્કે.’

    જય દાદીનો લાડકો, તે દાદી પાસે બેસી લેશન કરતો અને વાતો પણ કરતો. શેફાલીને મન બેસ્ટ શાળા અને બેસ્ટ ટ્યુશનમાં મોકલી દેવાથી તેની જવાબદારી પૂરી થઈ ગઈ હતી.બાળક પ્રેમ ભૂખ્યું છે.મા જ્યારે તેને હેતથી ભણાવે છે ત્યારે તે રમતા રમતા વસ્તુઓ શીખી જાય છે.બાળકના વિકાસમાં વ્યક્તિગત રસ લેવો ખૂબ જરુરી છે. નિર્મળાદાદી સામે આવા અનેક પ્રસંગો તરી આવ્યા, જ્યારે તેમને લાગતું જય ફકત ભણી રહ્યો છે અને તેના જીવનનું ઘડતર નથી થઈ રહ્યું. સામન્ય બાળકની જેમ મુશ્કેલીઓ વેઠે , વસ્તુ વગર ચલાવતા શીખે તો જીવનના અમૂલ્ય પાઠો તેને શીખવા મળે.આ સાહ્યબી તો આજે છે અને કાલે નથી. બાળકનું ઘડતર તો બાળપણમાં જ થાય. સંઘર્ષ કરે તો વસ્તુઓની અને માણસોની કિંમત તેને સમજાય. વગર મહેનતે મળેલી વસ્તુઓની કિંમત હોતી જ નથી.

’સંઘર્ષ વગર ઉત્કર્ષ નહિ’ ............... એ વાક્ય દાદી દરરોજ યાદ કરતા.બાળક્ને બાળક્ની જેમ જીવવા મળે , હસતા-રમતા જીવનના સંસ્કારો શીખવા મળે તો તેનું વ્યક્તિત્વ ઉભરી આવે.માનવીય ગુણોનો વિકાસ પૈસાથી થોડીને થાય છે ?દાદી ઘણીવાર સુધી વિચારતા રહ્યા.

માતાપિતા બનવું એટલે બાળકની જવાબદારી તમારી, એટલેથી વાત પૂરી થતી નથી પરંતુ ત્યાંથી શરુ થાય છે.સમાજને સંસ્કારી અને જવાબદાર નાગરિક ભેટ આપવાની આ યાત્રા છે.દેખા દેખી અને આંધળા અનુકરણમાં અજય અને શેફાલી કાંઈ સાંભળવા તૈયાર જ ન હતા.દાદીની બધી દલીલો પર પાણી ફરી વળતું. દાદી બહુ સારી રીતે જાણતા હતા કે આ વાત ફકત તેનમા ઘરની નથી પરંતુ ઘર- ઘરની છે.જનરેશન ગેપના નામે ,’તમને તો કાંઈ ખબર જ ના પડે’ એ વક્ય હેઠળ બાળકોનું ભવિષ્ય રોળાઈ રહ્યું હતું. આટલું બધું મનોમંથન કર્યા પછી તેમણે નક્કી કર્યું કે , ’અજય અને શેફાલી સમજે નહિ તો કાંઈ નહી પરંતુ તેઓ બાળકોના ચારિત્ર્ય ઘડતરનો ભાર ઘડપણમાં પોતાને શિરે લઈ લેશે. ફકત એક જ આશા સાથે કે , ’

" પૈસા માટે જીવતો યુવાન નહિ પરંતુ પોતાના અને સમાજના જીવવા માટે પૈસા વાપરી જાણે તેવા યુવાનનું સર્જન થાય. જે સંઘર્ષને ઘર્ષણની જેમ નહિ પણ ઉત્કર્ષની દ્રષ્ટિથી નિહાળે."

અન્નનો ઓડકાર

                      મોહિત અને રીના એક ભણેલ ગણેલ સુખી યુગલ. મોંઘવારીમાં થોડું સારું જીવન જીવી શકાય એ આશામાં બન્ને નોકરી કરતા. સોમવારથી શુક્રવાર  તો નોકરી અને ઘરની ભાગદોડમાં નીકળી જાય.શનિ-રવિ આવે એટલે મશીનની જેમ ભાગતા દંપતીના જીવનમાં જીવ આવે.આવા જ એક ’વીકએન્ડ્માં’ મોહિત અને રીનાએ ઘરના રસોડાને રજા આપી હોટલની મુલાકાત લેવાનું નક્કી કર્યું. રોજ કરતા વધારે સારી રીતે તૈયાર થયેલી રીના આજે મોહિતને મજાની લાગી.ઘણા સમય પછી આજે બન્ને હાથમાં હાથ પરોવી રસ્તે નીકળ્યા. શાકભાજી કે કરિયાણું લેવા નહિ પરંતુ ખોવાઈ ગયેલા મોહિત અને રીનાને ગોતવા.
મોંઘવારીમાં જીવતા માણસે બજેટનો પહેલા વિચાર કરવો પડે છે.રીનાએ મનમાં બજેટની ગણતરી કરી અને સારી હોટેલમાં પ્રવેશ કર્યો.કેટલાય દિવસો પછી આજે બન્નેએ નિરાંતે વાતો કરી.અક્બીજાને પૂછી પૂછી મનપસંદ વાનગીઓના ઓર્ડર આપ્યા.રીનાને ભાવતી પાવભાજી, આઈસક્રીમ , મોહિતને ભાવતી ચાયનીઝ વાનગીઓ,જ્યુસ વગેરેથી ટેબલની સજાવટ થઈ ગઈ.જમ્યા પહેલા જ બન્નેને ભોજન જોઈ ઓડકાર આવી ગયો.વાતો કરતા કરતા બન્નેએ જમવાની શરુઆત કરી.કેટલાય દિવસની વાતોનો ભાર આજે ઓછો થયો.વાતો થતી ગઈ અને ભોજન ખવાતું ગયું.નવાઈની વાત તો એ હતી કે ભોજનની મજા કરતાં વાતોની મજા કંઈક અનેરી હતી.વાનગીઓ મનપસંદની હતી પરંતુ વાતો મનથી મનને જોડી દે તેવી હતી.અન્નનો આવો સંતોષભર્યો ઓડકાર આજે વર્ષો પછી આવ્યો હતો. મોહિત અને રીના બન્ને જાણતા હતા કે તે કમાલ ભોજનનો નહિ પરંતુ સંગાથ અને સંવાદનો છે.વાતોના વમળમાં તેમણે ઓર્ડર કરેલું ભોજન બચી ગયું હતું.સંતોષના ઓડકાર સામે આ વધેલા ખોરાકની કાંઈ વિસાત ન હતી.

   વધેલું ભોજન છોડી અંતરમાં આનંદનો ઓડકાર લઈ બન્ને બહાર નીકળ્યા.રસ્તા પર ચાલતા ચાલતા તેમની નજર રસ્તાને ખૂણે પડેલા કચરાના ઢગલા પર પડી.થોડા સડેલા ફળો રસ્તા પર કોઈએ ફેંક્યા હતા.સફરજન અને બીજા ફ્ળો ઘણા બગડેલા અને થોડા સારા હતા.બન્નેના આશ્ર્ચર્ય વચ્ચે એક બાળકી ત્યાં કશુંક ગોતી રહી હતી.૫-૬ વર્ષની બાળકીના શરીર પર સમ ખાવા જેટલ વસ્ત્રો હતા.સવારથી ભૂખી હોય તેવું તેનું અશ્કત શરીર અને સંકોચાયેલું પેટ કહેતું હતું.બન્ને જણાના પગ ત્યાં જ થંભી ગયા.તેમણે ઊભા રહીને નિરિક્ષણ કરવાનું નક્કી કર્યુ.બાળકીએ કચરાના ઢગલામાંથી  સારું હોય તેવું ફળ ગોતવાની શરુઆત કરી.થોડીવારમાં કચરો ફેંદયા બાદ તેને એક -બે સફરજન મળ્યા.તે સફરજન જોતા તેના ચહેરા પર આનંદની રેખા ઉપસી આવી.તે ખુશી કાંઈક તો જમવા મળશે તેની હતી.બાળકીએ કપડાથી સફરજન લૂછ્યા અને ખાવા મંડ્યા. તેના ચહેરા પર ખુશીની કોઈ સીમા ન હતી.ભૂખ સાથે ભટક્યા બાદ મળેલા અન્નનો તે ઓડકાર હતો.મોહિત અને રીના એક્બીજા સામે જોઈ જ રહ્યા.અચાનક  જ તેમને કાંઈક યાદ આવ્યું.હોટલમાં વધેલું ભોજન જેના તેમણે પૈસા ચૂકવ્યા હતા તે પણ આવા જ કોઈ કચરામાં જશે અને કોઈ ભૂખ્યું બાળક તેની રાહ જોતું હશે.આ વિચાર આવતા જ બન્નેના શરીરમાંથી કમક્માટી પસાર થઈ ગઈ.હોટેલના ભોજનનો બધો ઓડકાર હવે ખટાશ બની તેમને ગળે પાછો આવી રહ્યો હતો.

      તે જ ક્ષણે મોહિત અને રીનાએ નક્કી કર્યું કે વધેલું અનાજ કચરામાં નહિ પરંતુ કોઈના પેટ સુધી પહોંચાડવું.અન્ન માટે તરસતા લોકોની વાતો રીના વાંચતી પરંતુ નજોરનજર જોયેલું દ્ર્શ્ય તેને હચમચાવી ગયું.તેણે નક્કી કર્યું હોટલમાં જમવા જાય અને ભોજન વધશે તો તે બંધાવી રસ્તે બેઠેલા ગરીબને આપી દેવું.


આપણે એવા દેશમાં રહીએ છીએ જ્યાં હજારો લોકો ભૂખથી મરે છે અને બાકીના હજારો વધુ ખાવાથી.અન્નનો વ્યય ન કરતા જોઈએ તેટલું જ ખાવું જેથી બીજા બે ભૂખ્યા પેટ સંતોષનો જ નહિ પરંતુ અન્નનો ઓડકાર લઈ શકે.અન્નનો બગાડ નહી પરંતુ ઉપયોગ થાય તેવી ચિનગારી મોહિત અને રીનાના જ નહિ પણ આપણા સૌના દિલમાં પ્રગટી જાય તો ભૂખમરાનો ઉકેલ આવી જાય.

અજાણ્યુ સ્મિત

આજે લેખને બદલે ટૂંકી વાર્તા રજૂ કરી છે, આશા છે કે તમને ગમશે.

 વરસાદ અને મારા ઘરે આવવાનો સમય જાણે કે અકબીજાને સમજતા પ્રેમી યુગલો છે. વરસી પડે તેવો વરસાદ સાંજ પડે મારી રાહ જોઇને બેસે છે.સાડા ચાર એ મારો ઘરે આવવનો સમય. આ સમયની વરસાદને બરાબર જાણ. હું નીકળવાની તૈયારી કરું અને તે આવવાની.મુંબઈનો વરસાદ મનમોજીલો છે. દિલ ખોલીને તે વરસે. રોજની જેમ હું રિક્ષા લઈ બસટોપ પર જવા નીકળી.અંદાજો તો હતો કે આજે વરસાદ મહેરબાન થવાનો છે. તે જ દિવસે એક્માત્ર રક્ષક તેવી છત્રી તો ઘરે મારા આવવાની રાહ જોતી હતી. મનોમન તૈયારી તો હતી કે આજે લેપટોપ અને હું બંને વરસાદની સાથે રાસ રમશું.આ વિચાર કરતી હતી ત્યાં જ વરસાદ શરૂ થયો. ધીમે ધીમે ડગ માંડતો વરસાદ થોડી જ વારમાં મન મૂકીને વરસવા લાગ્યો. આવા વિચારોમાં રસ્તો કાપતા હું બસ સ્ટોપ પર પહોંચી.

મુંબઈના બસ સ્ટોપ સરકારે માણસોના દિલ અને ઘરની જેમ નાના કરી નાખ્યા છે.દિશાહીન વરસાદ આ બસ સ્ટોપમાં મને ભીંજાવવાનો મોકો મૂકે તેમ ન હતો. મેં પણ સારી જગ્યા ગોતી તેની સાથે છૂપાછૂપી રમવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પણ આ રમત તો હું હારી.પોતાને બચાવવા કરતા લેપટોપ ને મોબાઈલ ભીંજાતા બચાવવા એ આપણો એક્માત્ર મંત્ર હોય છે. માણસ કરતા મશીનની કિંમત વધી ગઈ છે તે આનું નામ.મારી અને વરસાદની રમત ચાલતી જ હતી ત્યાં મારું ધ્યાન બાજુમાં બેઠેલા બહેન પર ગયું.સામન્ય સાડી, વ્યવસ્થિત ઓળેલો અંબોડો અને સરસ બાંધો એવી ઓળખાણ મને પહેલી નજરમાં મળી.
મધ્યમવર્ગના લાગતા આ બહેન ગુજરાતી હશે તેવી ધારણા મેં ગુજરાની પાલવ જોઈને બાંધી લીધી. મારા બસ સ્ટોપ પર આવ્યા પહેલા જ તેઓ બસની રાહ જોઈ રહ્યા હતા.મારી અને વરસાદની રમત તેમણે જોઈ હશે. તરત જ તેઓ પોતાની જગ્યાએથી ઊભા થઈ મારી બાજુની જગ્યાએ આવી  બેસ્યા. પોતાની થેલીમાંથી છત્રી કાઢી. મને વિચાર આવ્યો કે કદાચ તેઓ પોતાને વરસાદથી બચાવવા છત્રી ખોલતા હશે.મારા આશ્ચ્રર્ય વચ્ચે તેમણે છત્રી ખોલી મારી તરફ આડી રાખી દીધી.હું તો બસ નવાઈ જ પામી રહી.મને જોઈ તમણે એક પણ શ્બ્દ બોલ્યા વગર સ્મિત આપ્યું.

આ સ્મિતની મેં અપેક્ષા રાખી ન હતી.અજાણ્યા શહેરમાં જ્યાં અક્સ્માતમાં મરતા માણસોનો હાથ પકડવા કોઈ તૈયાર નથી થતા ત્યારે આ બહેને મારા માટે છત્રીની વ્યવસ્થા કરી.તેમનું સ્મિત માર માટે રહસ્ય બની ગયું.મુંબઈની ભાગતી જીંદગીમાં આવી ઘટનાની અપેક્ષા કદાચ આપણે કોઇએ ના રાખી હોય. બે-પાંચ મિનિટ થઈ હશેને બસ આવી. મારી મુર્ખાઈ એવી કે હું તેમને સભ્ય ગણાતા ’Thank You’ કહેવા જેટલી હિંમત પણ દાખવી શકી નહી .મરી પરવારતી માનવતાને આવા ’મધ્યમ વર્ગીય’ માણસો જીવતદાન આપી જાય છે.કોઈ જાતના સંબંધ વગર અજાણ્યાની દરકાર કરનાર ભાગ્યે જ મળે છે.હું તેમનો આભાર તો વ્યકત ના કરી શકી પરંતુ આ ઘટના મને અજાણ્યા મુસાફરો માટે છત્રી ખોલવાની પ્રેરણા આપી ગઈ. હવે હું તે દિવસની રાહ જોઉં છું જ્યારે મારી છત્રી કોઈ માટે સ્મિત સાથે ખુલી જાય.